Haaltert verkiezingen onder de loep, de Onbestuurbare fileert verder.

Waar komen die zetels toch vandaan? Communicerende vaten? Ja, maar dan wel in alle richtingen.

Eén hardnekkige mythe blijft circuleren als het gaat om interpretatie van de verkiezingsuitslagen. De allesomvattende theorie van de communicerende vaten tussen Vlaams Belang en N-VA lekt langs alle kanten. Men gaat er met spreekwoordelijk gemak van uit dat een kiezer die N-VA vaarwel zegt automatisch bij Vlaams Belang terecht komt en vice versa. Ergens schuilt er een grond van waarheid in deze theorie, maar minstens twee gemeenten bewijzen dat niet noodzakelijk zo hoeft te zijn. In Haaltert en Aalst winnen zowel Vlaams Belang als N-VA.

In de jaren 90 toonde professor Swyngedouw (KUL) al aan dat het verloop van kiezers van de ene partij naar de andere een veel complexer gegeven is. Alle partijen verliezen kiezers aan elkaar en snoepen er van elkaar af. Het nettoresultaat van die talrijke bewegingen is dan de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Swyngedouw deed zijn onderzoek traditioneel aan de hand van exit polls en kiezersbevragingen om uit te vissen hoe de migratie tussen kiezers tot stand kwam. Zonder dit instrumentarium varen we blind om kiezersverloop te duiden en te interpreteren. Blijft dus de loutere vaststelling over dat er zich in Haaltert een gigantische kiezersmigratie voltrok.

Wat nu met de voorkeurstemmen?
Met een voorkeursstem geeft de kiezer, in de eerste plaats, aan dat die specifieke kandidaat zijn voorkeur geniet boven andere kandidaten en een zitje verdient in de gemeenteraad voor die ene partij. De vastgelegde volgorde van kandidaten, na veel wikken en wegen tot stand gebracht door de partijleiding, komt met de voorkeurstem onder druk te staan. Paulette Looze werd door de N-VA op plaats drie gezet, maar wordt door de kiezer naar plaats zeven verwezen. Daniël Vandendriessche komt vanop de laatste plaats op de lijst als vierde verkozene voor CD&V de gemeenteraad binnen. Schrijnender wordt het voor Dany Van den Steene die vanop plaats drie niet verkozen raakt bij Centrumlijst. Een duidelijk statement van de kiezers van Centrumlijst dat Van den Steene niet gewenst was op hun lijst.

Een partij zonder veel naamstemmen kan gerust de verkiezingen winnen. Pieter De Spiegeleer haalt relatief weinig naamstemmen binnen omdat er 52% van de Vlaams Belangkiezers een kopstem uitbrachten met als gevolg dat de partij toch 3 gemeenteraadsleden kan uitsturen.

Politologen gebruiken de personificatiegraad om identificatie van een kiezer met een kandidaat te kunnen weergeven. De personificatiegraad geeft de verhouding weer tussen de behaalde voorkeurstemmen en het aantal stembiljetten waarop een voorkeurstem werd uitgebracht voor die ene partij.

Opvallend resultaat dat de naamstemmen in een ander perspectief plaatst.
SP.a-kiezers delen opvallend weinig naamstemmen uit – 30,7% van de stemmen op de lijst komen van kopstemmen – maar als een SP.a’er een naamstem uitbrengt, gaat die stem in 72,7% van de gevallen naar Lisa Houtman.

Helemaal onderaan bengelt Peter De Smet met een personificatiegraad van 44,6%. De kiezer van Centrumlijst kan zich dus in minder dan de helft van de gevallen identificeren met Peter De Smet.

De pervert Imperiali en de kleine partijen
De zetels in de gemeenteraad worden toegewezen op basis van een verdeelsleutel. In tegenstelling tot de federale en Vlaamse verkiezingen, waarbij men het systeem D’Hondt gebruikt, koos de wetgever er destijds voor om bij de gemeenteraadsverkiezingen het stelsel van Imperiali te gebruiken. Dit stelsel kent minstens één pervers neveneffect en legt een hypotheek op de democratische vertegenwoordiging in de gemeenteraad omdat – door de gehanteerde verdeelsleutel – grote partijen disproportioneel veel zetels krijgen toegewezen zodat werkbare meerderheden kunnen worden gevormd.

Kleine partijen komen er bij de toewijzing van zetels heel bekaaid vanaf. De Vlaamse en federale kiesdrempel bestaat niet expliciet bij lokale verkiezingen, maar impliciet moesten de Haaltertse partijen toch over een drempel wippen om een zetel binnen te rijven. GLG flirtte met de 5%-drempel en mistte ei zo na een zitje in de gemeenteraad. Voor PAT en Jeannine was het vooraf haast een uitgemaakte zaak dat zij niet verkozen zouden geraken. Hebben ze dan helemaal geen invloed gehad op het verloop van de telling? Zeker wel, want ze hebben stemmen weggehaald bij anderen partijen. Voor kleine partijen die wel over de kiesdrempel wipten heeft dit een negatief effect gehad, maar de grote partijen konden buitensporig profiteren van de grote mate van verdeeldheid.

Enkele voorbeelden illustreren dit. N-VA en Centrumlijst wisselen van positie. Met minder absolute stemmen dan Centrumlijst in 2012 behaalt N-VA toch 1 zetel meer dan Centrumlijst destijds. Ondanks het verlies in kiezers behoudt Centrumlijst nog steeds 7 zetels en dat heeft alles te maken met het onevenwicht tussen de weging van de kiezer en de weging in de gemeenteraad.

N-VA Haaltert haalt met 26% van de stemmen 32% van de zetels binnen en Centrumlijst rijft met 21% van de stemmen 28% van de zetels binnen. Dat N-VA de verkiezingen won, is hun verdienste. Het binnenhalen van de achtste zetel hebben ze niet aan zichzelf te danken – want slechter resultaat dan VLD-CL in 2012 – maar wel aan de grote mate van verdeeldheid.

VLD-CL werd in 2012 nog benadeeld door Imperiali omdat er toen nog drie grote partijen waren, maar nu mogen ze – ondanks duidelijk verlies – op hun blote knieën het kiesstelsel danken dat ervoor zorgt dat ze toch op 7 zetels blijven hangen.

Bij CD&V, Vlaams Belang en SP.a valt het kiesresultaat ongeveer samen met het zetelaantal.
Open&Liberaal en GLG worden echt gestraft door het gebruik van Imperiali.

Het effect van de verdeeldheid – negen partijen die deelnamen aan de verkiezingen – mag zeker niet worden onderschat en heeft een duidelijke invloed gehad op resultaat en dan vooral in het voordeel van N-VA en Centrumlijst en in het nadeel van Open&Liberaal en GLG.
Uit de verkiezingsresultaten vallen er voor de partijen veel meer lessen te trekken dan “winst” of “verlies”. De analyse per partij verschijnt de komende dagen ook op deze pagina.